سازه‌ها و ساختمان‌هایی که هر روز در اطراف ما ساخته می‌شوند، نیروهای کششی و فشار زیادی را تحمل می‌کنند و باید بر اساس اصول خاص و با استفاده از متریال و مصالح مناسب ساخته شوند تا امنیت جانی و مالی ساکنین و رهگذران را تأمین کنند. میلگرد یکی از اصلی‌ترین مصالح و مقاطع فولادی است که برای افزایش استحکام سازه‌ها به کار می‌رود.
میلگردها در انواع مختلفی تولید می‌شوند که هر کدام از آن‌ها با توجه به ویژگی‌ها و خواص خود، کاربردهای متفاوتی دارند. یکی از انواع میلگرد پرکاربرد در ساختمان‌سازی، میلگرد خرک است که کاربرد سازه‌ای نداشته و صرفاً برای پایداری و مستحکم کردن مش فوقانی فونداسیون اجرا میشود. در این مقاله با ما همراه باشید تا بررسی کنیم که میلگرد خرک چیست و چه کاربردی در ساختمان‌سازی دارد.
برای دریافت قیمت میلگرد و مشاوره رایگان، و همچنین قیمت میلگرد آجدار، قیمت میلگرد ساده با کارشناسان ما تماس بگیرید.
خرک در فونداسیون چیست؟
برای اینکه با میلگرد خرک و کاربرد آن در ساختمان‌سازی آشنا شویم، خوب است ابتدا بررسی کنیم که فونداسیون چیست و چرا نیاز به خرک‌گذاری دارد. فونداسیون که به آن شالوده یا پی نیز گفته میشود، در پایین‌ترین قسمت ساختمان قرار داشته و با توجه به اینکه بار ساختمان از طریق فونداسیون به زمین انتقال می‌یابد، استحکام فونداسیون برای ایستایی و مستحکم ماندن کل ساختمان بسیار مهم است.
با توجه به اینکه در فونداسیون از خاموت استفاده نمی‌شود، باید برای بستن آرماتورهای فوقانی از آرماتور پایه‌دار یا همان آرماتور خرک استفاده کرد. از جمله نکاتی که هنگام خرک‌گذاری باید مد نظر قرار گیرد، ارتفاع، عرض پایه‌ها، عرض خرک و فاصله و قطر آن‌ها است که با توجه به ابعاد فونداسیون و میزان میلگرد فوقانی که خرک باید تحمل کند، تعیین میشود. ابعاد و فاصله خرک‌ها باید به گونه‌ای تعیین شود که این آرماتورها در زمان اجرا یا بتن‌ریزی از جای خود خارج نشده و تمام بتن فونداسیون را پوشش دهند.
میلگرد خرک چیست؟
اکنون که با دلایل نیاز فونداسیون به خرک‌گذاری آشنا شدیم، می‌توانیم بررسی کنیم که میلگرد خرک چیست. قبل از هر چیز، به این نکته توجه داشته باشید که منظور از آرماتور، همان میلگردی است که با خمکاری، جوشکاری و برشکاری تغییر شکل داده شده تا برای قرار گرفتن در بتن آماده باشد. از این رو، به این نوع میلگرد، آرماتور خرک نیز می‌گویند.
اما آرماتور خرک چیست؟ همان‌طور که گفته شد، آرماتور خرک نوعی میلگرد است که فاقد کاربرد سازه‌ای بوده و تنها در زمان اجرای فونداسیون و بعد از قرار دادن مش زیرین، بین مش بالایی و مش زیرین قرار داده میشود تا حد فاصل بین آن‌ها را ایجاد کند. برای این منظور، میلگرد خرک را به صورت عمودی روی مش زیرین قرار داده و مش فوقانی را در قسمت بالای آن قرار می‌دهند. میلگرد خرک همچنین در قسمت پایینی خود دو پاشنه در جهات خلاف هم دارد که روی مش تحتانی قرار می‌گیرند.
ابعاد و طول میلگرد خرک چقدر باید باشد؟
معمولاً فونداسیون‌های نواری و رادیه بیشتر از سایر انواع فونداسیون‌ها کاربرد دارند. فونداسیون نواری نوعی پی کم‌عمق است که با اتصال پی‌های هر طرف (در طول و عرض) ساخته میشود. نسبت طول به عرض این فونداسیون‌ها معمولاً بیشتر از ۴ یا ۵ است. از سوی دیگر، فونداسیون رادیه یا گسترده نوعی فونداسیون سطحی بوده که به شکل صفحه‌ای مستحکم و یکنواخت ساخته میشود و نیروهای عمودی ساختمان را به زمین منتقل می‌کند.
در فونداسیون‌های رادیه، تعداد و عرض خرک را با توجه به طول و عرض مورد نیاز محاسبه می‌کنند. در این حالت معمول‌ترین عرض خرک ۱ الی ۱.۵ متر است؛ اما در فونداسیون‌های نواری، عرض خرک با توجه به کسر مقدار کاور بتن از دو طرف نوارها محاسبه میشود تا تمام آرماتورهای اجراشده در نوار بالایی روی خرک قرار گیرند.
ارتفاع خرک را نیز میتوان به راحتی با کسر نمره آرماتور طولی و عرضی سفره پایین و بالا و کسر کاور بتن در بالا و پایین به دست آورد. سایز پاشنه‌های خرک با توجه به ارتفاع آن معمولاً ۳۰-۵۰ سانتی‌متر در نظر گرفته میشود، اما بهتر است ۵۰ سانتی‌متر باشد. فاصله خرک‌ها با یکدیگر با در نظر گرفتن نوع فونداسیون و میلگردهای مصرفی، معمولاً بین ۱ تا ۱.۵ متر است؛ اما در قسمت‌هایی از فونداسیون که آرماتورهای تقویتی به کار می‌روند، فاصله خرک‌ها از هم کمتر میشود.
اکنون که می‌دانید میلگرد خرک چیست، بسیار مهم است که در پروژه‌های خود از خرک‌هایی با فاصله و عرض مناسب استفاده کنید. این بدان دلیل است که بعد از بستن فونداسیون، عملیات آرماتوربندی ستون و دیوار شروع میشود و فونداسیون باید پایداری کافی جهت عبور کارگران و ابزار کار آن‌ها را داشته باشد.
کاربرد میلگرد خرک چیست؟
همان‌طور که گفته شد، کاربرد میلگرد خرک تنها در فونداسیون بوده و به عنوان حد فاصل مش بالایی و پایینی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین، این نوع میلگرد کاربرد سازه‌ای ندارد؛ اما مزایای دیگری نیز برای ساختمان به ارمغان می‌آورد. برای مثال، آرماتور خرک به مش بالایی کمک می‌کند تا قبل از بتن‌ریزی مستحکم و پایدار بماند. این میلگرد همچنین در نواحی که میلگرد تقویتی زیاد است و باید فواصل میلگردهای خرک را کم کرد، کاربرد دارد. اگر خرک‌ها روی بتن مگر (بتنی با عیار سیمان کم و سبک) قرار گیرند، ممکن است رطوبت از خرک‌ها به میلگردهای اصلی نفوذ کرده و آن‌ها را دچار زنگ‌زدگی کند. در صورت زنگ‌زدگی، قطر میلگردها افزایش می‌یابد و باعث ایجاد ترک در بتن میشود؛ بنابراین به این نکته توجه داشته باشید که میلگرد خرک را نباید روی بتن مگر قرار داد. در ادامه به صورت خلاصه کاربردهای میلگرد خرک را آورده‌ایم:
- ایجاد حد فاصل بین مش فوقانی و مش تحتانی
- پایدار نگه داشتن مش فوقانی تا قبل از بتن‌ریزی
- کاربرد گسترده در مکان‌هایی که در آن‌ها تعداد زیادی میلگرد تقویتی وجود دارد
- مورد استفاده برای بستن آرماتورهای فوقانی به دلیل عدم استفاده از خاموت در فونداسیون
- کاهش فاصله بین خرک‌ها
مراحل اجرای فوندانسیون و استفاده از میلگرد خرک
اکنون که می‌دانید میلگرد خرک چیست و در کجا کاربرد دارد، می‌توانیم با نحوه اجرا و استفاده از آن نیز آشنا شویم. مراحل اجرای فونداسیون و خرک‌گذاری به شرح زیر هستند:
مرحله اول: اجرای بتن مگر
قبل از اجرای فونداسیون، باید از بتن مگر استفاده کنیم تا سطحی هموار و صاف ایجاد کرده و از برخورد بتن اصلی با خاک زمین جلوگیری کنیم. بتن مگر، نوعی بتن ضعیف و سبک است که عیار سیمان آن ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم سیمان در متر مکعب بوده و ضخامت ۱۰-۱۵ سانتی‌متری دارد. بعد از اجرای بتن مگر، آرماتوربندی و میلگردگذاری فونداسیون روی آن انجام میشود.
مرحله دوم: آرماتوربندی و میلگردگذاری فونداسیون
همان‌طور که می‌دانید، بتن در برابر نیروهای کششی مقاومت زیادی ندارد و به همین دلیل برای تقویت استحکام آن باید از میلگرد استفاده کرد. به دلیل بار سنگین فونداسیون، این مرحله باید با دقت کامل انجام شود. بعد از اجرای مش تحتانی، باید میلگرد خرک مورد استفاده قرار گیرد تا بین مش بالایی و مش پایینی حد فاصل ایجاد کند. البته توجه داشته باشید که میلگرد خرک هرگز نباید روی بتن مگر قرار گیرد، زیرا موجب زنگ‌زدگی میلگردهای اصلی و متعاقباً ترک خوردن بتن میشود.
مرحله سوم: قالب‌بندی فونداسیون
اکنون که می‌دانیم میلگرد خرک چیست و اجرای آن به چه صورت است، نوبت به قالب‌بندی فونداسیون می‌رسد. این مرحله را به سه روش متفاوت میتوان انجام داد که در ادامه هرکدام را بررسی خواهیم کرد:
- قالب‌بندی با آجر: این روش برای ساختمانهای کوچک کاربرد دارد. در این نوع قالب‌بندی، آجر را با ضخامت و عرض مورد نظر با اندود ماسه یا ملات گل می‌چینند. برای جلوگیری از تماس مستقیم بتن با آجر، یک لایه پلاستیک به عنوان کاور بین آن‌ها قرار می‌دهند تا زمانی که بتن سفت شد، جدا کردن آجر راحت‌تر باشد.
- قالب‌بندی تخته‌ای: این روش برای کلاف‌های قائم و بالایی کاربرد دارد. معمولاً به تخته‌ها روغن می‌زنند تا راحت‌تر بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. البته روغن نباید روی میلگرد بریزد زیرا در این صورت اتصال بین میلگرد و بتن ایجاد نمی‌شود.
- قالب‌بندی فلزی: این روش برای کلاف زیرین کاربرد دارد و در ساختمانهای کوچک استفاده از قالب‌بندی فلزی به‌صرفه نیست. در این روش نیز برای اینکه قالب بعد از سفت شدن بتن‌ها راحت‌تر جدا شود، آن را به روغن آغشته می‌کنند.
مرحله چهارم: بتن‌ریزی پی
همان‌طور که می‌دانید، بتن از سیمان، ماسه، آب و … تولید میشود. از آنجا که حجم بتن پی بسیار بالا است و نمی‌توان آن را به سرعت و با حفظ کیفیت به صورت دستی مخلوط کرد، بهتر است از بتن‌های آماده تولیدشده توسط کارخانه‌ها که در میکسرها حمل میشود استفاده کنید.
مرحله پنجم: باز کردن قالبها
بعد از اینکه بتن کاملاً خشک و سفت شد و شکل گرفت، باید قالبها باز شوند. برای خشک شدن بتن بسته به ویژگی‌های ساختمان، مدت زمان متفاوتی لازم است اما به طور کلی یک روز کامل طول می‌کشد تا بتن خوب خشک و سفت شود. وقتی بتن مقاومت مورد نظر را پیدا کرد، قالبها را جدا می‌کنند. البته در حین این کار باید دقت لازم را به خرج داد تا به پی و میلگردهای درون آن ضربه وارد نشود.
نکات استفاده از آرماتور خرک
اکنون می‌دانیم میلگرد خرک چیست و چگونه اجرا میشود؛ اما یکسری نکات وجود دارند که باید هنگام اجرای آرماتور خرک مورد توجه قرار دهید تا آرماتوربندی فونداسیون به بهترین شکل انجام گیرد. این نکات عبارت‌اند از:
- ابعاد پاشنه خرک میتواند ۳۰-۵۰ سانتی‌متر باشد، اما ۵۰ سانتی‌متر بهتر است.
- فاصله خرک در فونداسیون نباید از ۱۵۰ سانتی‌متر بیشتر شود.
- اندازه خرک‌ها باید به گونه‌ای در نظر گرفته شود که آن‌ها هنگام بتن‌ریزی جابه‌جا نشوند.
- مقدار آرماتور خرک باید توسط پیمانکار محاسبه شود.
- میلگرد خرک معمولاً باید یک یا دو شماره از میلگرد فوقانی کوچک‌تر باشد.
- عرض خرک باید به گونه‌ای در نظر گرفته شود که تمام آرماتورهای فوقانی به راحتی روی آن قرار گیرند.
- هر جا که تعداد آرماتورهای تقویت‌کننده بیشتر است، باید میلگردهای خرک بیشتری نیز به کار رود.
- اندازه میلگرد، به عمق پی بستگی دارد. هرچه عمق پی بیشتر باشد، میلگرد بزرگ‌تری نیاز است.
- حداقل قطر میلگرد خرک باید ۱۴ میلی‌متر باشد.
- اندازه و فاصله خرک‌ها باید بر اساس ابعاد فونداسیون تعیین شود.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی میلگرد خرک، کاربردها و نحوه اجرای آن پرداختیم. آرماتور خرک، نوعی میلگرد است که کاربرد سازه‌ای نداشته و صرفاً برای آرماتوربندی فونداسیون به کار می‌رود. معمولاً برای آرماتورهای بالایی از میلگرد خرک استفاده میشود. از آنجا که قرار دادن آرماتور خرک روی بتن مگر ممکن است به زنگ‌زدگی میلگردهای اصلی بیانجامد، باید پس از بتن مگر، اسپیسرها قرار داده شده و مش تحتانی فونداسیون روی اسپیسرها اجرا شود. سپس میتوان جهت ایجاد حد فاصل بین مش فوقانی و تحتانی، از میلگرد خرک استفاده کرد. برای خرید انواع میلگرد با کارشناسان مهر استیل در تماس باشد.
سوالات متداول
قالب فونداسیون در چه زمانی باید باز شود؟
بعد از اینکه بتن کاملاً خشک شد، میتوان قالبها را باز کرد. مدت زمان خشک شدن بتن میتواند در ساختمانهای مختلف متفاوت باشد؛ اما به طور کلی بعد از یک روز کامل بتن سفت میشود. قالب را باید زمانی جدا کرد که بتن مقاومت کافی را داشته باشد.
چرا نباید روی بتن مگر از میلگرد خرک استفاده کرد؟
اگر میلگردهای خرک روی بتن مگر قرار گیرند، ممکن است رطوبت را به میلگردهای اصلی انتقال دهند و آن‌ها را دچار زنگ‌زدگی کنند. در صورت زنگ‌زدگی، قطر میلگردها بیشتر شده و موجب ترک خوردن بتن می‌شوند.
فرمول محاسبه عرض میلگرد خرک چیست؟
برای محاسبه عرض میلگرد خرک، باید عرض فونداسیون نواری را از دو برابر ضخامت کاور بتن کم کرد.
